Vanaf zijn benoeming tot Denker des Vaderlands, in mei 2013, tot aan zijn dood in maart 2015 interviewde ik, Peter Henk Steenhuis, René Gude bijna wekelijks voor dagblad Trouw.

De eerste keer dat ik Gude hoorde spreken over ‘zingeven’ was op 18 december 2013 toen hij in het Amsterdamse debatcentrum De Balie met de Belgische psychoanalyticus Paul Verhaeghe over het onderwerp depressie sprak. Uitgangspunt was dat deze ziekte binnen tien jaar volksziekte nummer één zal zijn. Verhaeghe stelde die avond dat stress de voornaamste veroorzaker is van psychische problemen. En werk, zo voegde hij eraan toe, is bij ons de grootste veroorzaker van stress.

Interessant is dat Verhaeghe, bekend van zijn bestseller Identiteit, zei dat deze stress geen psychologisch probleem is waar je individuen vanaf kunt helpen, maar een maatschappelijk probleem. Het gaat hierbij om de vraag hoe wij, samen, onze werkomgeving, met alles erop en eraan, hebben ingericht. Gude stelde die avond dat het probleem waar Verhaeghe over praatte een zingevingprobleem is. Gude: ‘Als een samenleving, zelfs van mensen die het goed met elkaar voor hebben, niet als vanzelf een bestemming vindt, dan dienen zin, betekenis en doel collectief ter hand genomen te worden.’

Dat zingeving een zweverig begrip is dat naar spruitjes ruikt, is geen excuus. ‘We moeten dit probleem vanwege z’n vaagheid niet onder het tapijt wegmoffelen, maar het benoemen en concretiseren.’

Om het concreet te houden, vroeg ik Gude tijdens ons eerste gesprek over zingeving een stapje terug te doen. Wat is dat eigenlijk, zin? Gude antwoordde: ‘Zin is de gemoedstoestand waarin je bent als je zinnen geprikkeld zijn, je zintuigen het schone waarnemen, je volzinnen betekenis hebben en je louter zinvolle doelen voor ogen hebt.’

Nadat hij deze definitie had uitgesproken, begon hij te lachen. Over deze best wel complexe definitie hebben we gesproken. Ook over hoe we die zin kunnen terugvinden, onder andere in ons werk. Zodoende vormen Gudes ideeën over ‘Zin’ het fundament van kenniscentrum Zinverzetten!.

Wat me onmiddellijk opviel aan Gudes definitie van zin, was dat die uit vier delen bestond. Gude onderscheidt vier soorten zin. Eén: ‘Zin is de gemoedstoestand waarin je bent als je zinnen geprikkeld zijn (…).’ Dit is de lijfelijke, fysieke kant van zingeving; Gude noemde dit ook wel het lekkere, of het lustvolle. Twee: ‘(…)je zintuigen het schone waarnemen, (…).’ Dit is de zintuiglijke, esthetische kant van zingeving, die we vooral bij de kunst vinden. Drie: ‘(…) je volzinnen betekenis hebben (…).’ Dit is de rationele kant van zingeving. In het leven ervaren we zin op een meer begripsmatig niveau, als je helder en concreet kunt verwoorden wat je doet. Vier: ‘(…) en je louter zinvolle doelen voor ogen hebt.’ Dit is de motiverende kant van zingeving. Het betekent bij Gude dat je achter de doelen van je leven staat.

Toen ‘zin’ in vieren was opgedeeld, kreeg ik het gevoel dat Gude iets op het spoor was. Het was nog broos, maar alleen al zijn definitie van ‘zin’ was met deze uitleg veel concreter dan de meeste stukken die ik in boeken en kranten over zingeving had gelezen. Sterker nog, terwijl hij zo hardop aan het denken was, begon ik mij te schamen: als neerlandicus had ik natuurlijk zelf ook wel eens een poging kunnen wagen dit telkens terugkerende begrip te ontleden. Ik ging een stap verder. Die vier betekenissen van zin, wat doe je daarmee? Of misschien beter: wat moet je ermee?

Zin leek volgens Gude vroeger vooral voorbehouden aan de religie, die je strikt genomen ‘zin-krijging’ zou moeten noemen. Wij mensen kregen de zin van ons bestaan ooit van boven aangereikt. In onze geseculariseerde samenleving is zin voor velen van ons iets geworden wat je zelf moet maken. Zingeving is zinmaking geworden, en de activiteit zingeven is dus zinmaken.

We maken ‘zin’, zei Gude, in vier verschillende leefsferen, de vier P’s. De eerste is de Privésfeer met vrienden, familie en het gezin, waar belangeloosheid centraal staat. Dan de commerciële sfeer, waarin via een contract de prestaties en beloning zakelijk geregeld zijn. Deze sfeer noemt Gude de Private sfeer. De derde is de maatschappelijke, Publieke sfeer, waar je vrijwillig projecten kunt starten met mensen en voor mensen die je helemaal niet kent. En ten slotte is er nog de Politieke sfeer, de grootste van alle vier die alle Nederlanders omvat, alleen al omdat ze in onze democratie mogen stemmen, en waarin je zo actief kunt worden als je zelf wilt.